Chiến tranh biên giới Tây Nam - 1975-1978 (Nói lại lịch sử chút)

Chiến dịch phản công biên
giới Tây - Nam là một loạt các chiến dịch quân sự do Việt Nam tiến hành
nhằm trả đũa các hoạt động quân sự của quân Khmer Đỏ tấn công vào lãnh
thổ Việt Nam, giết chóc người dân Việt Nam, và đốt phá làng mạc Việt
Nam trong những năm 1975-1978.

Nguyên nhân

Sau
Chiến tranh Việt Nam, Việt Nam và Campuchia xuất hiện nhiều mâu thuẫn.
Tranh chấp và xung đột biên giới xẩy ra liên tục trong các năm 1977 và
1978, nhưng cuộc xung đột thực ra đã bắt đầu ngay sau khi Sài Gòn thất
thủ. Ngày 4 tháng 5 năm 1975, một toán quân Khmer Đỏ đột kích đảo Phú
Quốc mà không gặp phải bất kỳ sức kháng cự nào từ phía Việt Nam. Sáu
ngày sau quân Khmer Đỏ đánh chiếm và hành quyết hơn 500 dân thường ở
đảo Thổ Chu. Tức giận vì hành vi gây hấn của Khmer Đỏ, Hà Nội phản công
giành lại các đảo này. Trận đánh ở Phú Quốc làm nước Cộng hòa Xã hội
Chủ nghĩa Việt Nam mới thành lập lo ngại, vì cùng thời gian đó, quan hệ
Việt Nam và Trung Quốc đang xấu đi. Mối lo ngại này càng tăng thêm vì
sự hiện diện của cố vấn Trung Quốc ở Campuchia và Trung Quốc tăng cường
viện trợ quân sự cho lực lượng vũ trang Khmer Đỏ[1].

Tiếp theo
cuộc đột kích vào các đảo Thổ Chu và Phú Quốc, Khmer Đỏ tiến hành hai
cuộc xâm nhập qui mô lớn vào Việt Nam. Cuộc tấn công đầu tiên diễn ra
vào tháng 4 năm 1977, quân chính qui Khmer Đỏ tiến sâu 10 km vào lãnh
thổ Việt Nam, chiếm một số vùng ở tỉnh An Giang và tàn sát một số lớn
dân thường. Cuộc tấn công thứ hai diễn ra vào tháng 10 cùng năm, lần
này quân Khmer Đỏ tiến sâu đến 15 km trong lãnh thổ Việt Nam. Để trả
đũa, ngày 31 tháng 12 năm 1977, sáu sư đoàn Quân đội Nhân dân Việt Nam
đánh vào sâu trong đất Campuchia đến tận Neak Luong rồi mới rút lui,
mang theo một số nhân vật quan trọng bên phía Campuchia, trong đó có cả
Thủ tướng tương lai Hun Sen. Cuộc tấn công này được xem là lời "cảnh
cáo" cho Khmer Đỏ. Phía Việt Nam đề nghị một giải pháp ngoại giao nhằm
thiết lập một vùng phi quân sự dọc biên giới, nhưng Pol Pot từ chối, và
giao tranh tiếp diễn.

Ngày 1 tháng 2 năm 1978, Trung ương Đảng
Cộng sản của Pol Pot họp bàn chủ trương chống Việt Nam và quyết định
thành lập 15 sư đoàn. Trong nghị quyết của họ có ghi: "Chỉ cần mỗi ngày
diệt vài chục, mỗi tháng diệt vài ngàn, mỗi năm diệt vài ba vạn thì có
thể đánh 10, 15, đến 20 năm. Thực hiện 1 diệt 30, hy sinh 2 triệu người
Campuchia để tiêu diệt 50 triệu[2] người Việt Nam"[3]. Pol Pot đã điều
13 trong số 17 sư đoàn chủ lực và một số trung đoàn địa phương liên tục
tấn công vào lãnh thổ Việt Nam, có nơi vào sâu tới 15-20 km. Trong các
đợt tấn công đó, Khmer Đỏ đã thực hiện thảm sát đối với người Việt Nam,
một ví dụ là vụ thảm sát Ba Chúc vào tháng 4 năm 1978 với 3157 dân
thường bị giết hại.

Từ tháng 12 năm 1977 đến 14 tháng 6 năm
1978, phía Việt Nam bị thương vong 30.642 bộ đội, trong đó số chết là
6902 người. Hơn 30 vạn người phải tản cư về phía sau, bỏ hoang 6 vạn ha
đất sản xuất.

Ngày 13 tháng 12 năm 1978, được sự trang bị và
hậu thuẫn của Trung Quốc, Khmer Đỏ đã huy động 10 trong 19 sư đoàn
(khoảng 50.000 đến 60.000 quân) tiến công xâm lược Việt Nam trên toàn
tuyến biên giới. Ba sư đoàn đánh vào Bến Sỏi với mục tiêu chiếm thị xã
Tây Ninh, 2 sư đoàn đánh vào Hồng Ngự (Đồng Tháp), 2 sư đoàn đánh khu
vực Bảy Núi (An Giang), 1 sư đoàn đánh Trà Phô, Trà Tiến (Kiên Giang).
Tại những vùng chiếm đóng, Khmer Đỏ đã thực hiện sách lược diệt chủng
đối với người Việt, như đã làm với người Khmer.

Quân đội Việt
Nam đã chống trả quyết liệt và đã kìm chân bước tiến, đồng thời tiêu
hao sinh lực của quân Khmer. Các hướng tiến quân của Khmer Đỏ bị chặn
lại và không thể phát triển được. Ngoại trừ Hà Tiên bị chiếm giữ trong
thời gian ngắn, không một thị xã nào của Việt Nam bị chiếm.

Lực lượng hai bên

Việt Nam

Chỉ huy trực tiếp chiến dịch là tướng Lê Trọng Tấn, lực lượng được huy động bao gồm:

Quân
đoàn 2 của thượng tướng Nguyễn Hữu An, chính ủy Lê Linh, gồm các Sư
đoàn 304, 325, được bổ sung Trung đoàn bộ binh 8, cũng từ Tịnh Biên (An
Giang - Hà Tiên) đánh theo hướng tây để hỗ trợ lực lượng Quân khu 9
đánh về Phnom Penh, chiếm Kampot và vùng duyên hải Đông Nam Campuchia.
Sư đoàn 306 mới thành lập không kịp tham gia chiến dịch vì chưa hoàn
thành công tác huấn luyện[4]. Cũng như tại mặt trận Tây Ninh, tại An
Giang, quân Việt Nam cũng chia quân tấn công hai hướng. Hướng thứ nhất
theo Quốc lộ 2 tiến về hướng Bắc đánh về Phnom Penh. Hướng thứ hai tiến
theo duyên hải về hướng Tây đánh chiếm hải cảng Kompong Som, Sư đoàn
304 được dùng làm trừ bị, cố thể được dùng tăng cường trong trường hợp
Quân đoàn 4 tấn công Phnom Penh gặp khó khăn.

Quân đoàn 3 của
tướng Kim Tuấn, gồm các Sư đoàn 10, 31, 320, được bổ sung Sư đoàn 302,
đánh từ Tây Ninh, vượt qua tỉnh Kampong Cham đến sông Mê Kông và vùng
lãnh thổ đông bắc Campuchia.

Quân đoàn 4 của thượng tướng
Hoàng Cầm, gồm các Sư đoàn 7, 9, 341, được bổ sung thêm Sư đoàn 2, cùng
Lữ đoàn 22 thiết giáp, Lữ đoàn 24 pháo binh, Lữ đoàn 25 công binh và 3
tiểu đoàn Khmer thân Việt Nam (UFNSK), hướng tấn công từ hướng tây và
tây nam Tây Ninh, sau khi đã tái chiếm những vị trị trên tỉnh lộ 13,
theo đường 1 qua tỉnh Svay Rieng nhắm đánh bến phà chiến lược Neak
Luong để đến Phnom Penh.
Quân khu 5: gồm hai Sư đoàn 307, 309 và Lữ
đoàn đặc công 198, đánh từ Pleiku theo đường 19 về hướng Tây để tiêu
diệt quân Khmer Đỏ ở Đông Bắc Campuchia.
Quân khu 7: gồm hai Sư đoàn
5, 302, 303, Trung đoàn đặc công 117, được tăng cường thêm một số đơn
vị của Quân đoàn 3 như Lữ đoàn 12 thiết giáp, những trung đoàn chủ lực
các tỉnh Tây Ninh, Long An, Sông Bé, Trung đoàn 262 pháo binh, Trung
đoàn 26 thiết giáp, 3 tiểu đoàn Khmer UFNSK từ phía bắc tỉnh Tây Ninh
và khu căn cứ của UFNSK quanh Snuol tiến quân dọc theo Quốc lộ 13 và
Quốc lộ 7 đánh chiếm Kratié và Kampong Cham.

Quân khu 9: gồm các Sư đoàn 4, 330, 339, tấn công từ khu vực Tịnh Biên ở hướng Bắc, qua tỉnh Ta Keo, hướng về Phnom Penh

Lực
lượng đổ bộ đường biển gồm Lữ đoàn hải quân đánh bộ 126 và Lữ đoàn hải
quân đánh bộ 101 đổ bộ vào vùng duyên hải Đông Nam Campuchia để chiếm
Ream và cảng Sihanoukville trên bán đảo Kampong Som.

Đoàn 901
không quân: gồm Sư đoàn không quân 372 được trang bị máy bay F-5, A-37,
máy bay trực thăng UH-1, máy bay vận tải C-130, C-119, C-47, và một
phân đội[5] MiG-21 từ Trung đoàn 921.



Các sư đoàn Việt Nam đều có các đơn vị cơ hữu thiết giáp, pháo binh,
pháo phòng không và một lữ đoàn công binh. Theo phía Việt Nam, có
10.000 - 15.000 quân UFNSK tham gia chiến dịch, tuy nhiên theo các phân
tích viên quốc tế, đây là con số phóng đại, chỉ có chừng vài trăm quân
UFNSK trực tiếp tham gia chiến dịch, còn lại đại bộ phận làm công tác
liên lạc, đảm bảo hậu cần, phiên dịch...

Campuchia
Theo
phía Việt Nam, lực lượng Khmer Đỏ gồm có 19 sư đoàn, theo tác giả
Steven Heder, quân Khmer Đỏ gồm chừng 15 sư đoàn. Các sư đoàn này được
trang bị tốt bằng vũ khí của Trung Quốc, được chỉ huy bởi các chỉ huy
dày dạn kinh nghiệm trong các cuộc chiến tranh vừa qua, gồm nhiều binh
lính trung thành đến cuồng tín, nhưng các sư đoàn này cũng đã bị nhiều
hao tổn trong những lần giao tranh trước, và quân số mỗi sư đoàn chỉ
chừng dưới 4.000 người, gần bằng nửa quân số của sư đoàn Việt Nam.

Các sư đoàn: 164, 170, 290, 310, 450, 703, 801, 902

Một số máy bay chiến đấu T-28.
Một
phân đội MiG-19 do Trung Quốc sản xuất, số Mig-19 này không kịp tham
chiến vì không có phi công và rơi vào tay quân Việt Nam khi họ chiếm
Phnom Penh[6]
Một sư đoàn thủy quân lục chiến
Một sư đoàn hải quân
Một sư đoàn không quân, nhưng chiến đấu như bộ binh khi giao tranh nổ ra.
Nhiều đơn vị xe tăng và trọng pháo.

Chiến dịch phản công

Diễn biến chiến dịch

Tới
đầu tháng 12 năm 1977, quân đội Việt Nam được hỗ trợ bởi một số tiểu
đoàn Khmer thân Việt Nam đã kiểm soát một vùng đệm dọc biên giới trong
lãnh thổ Campuchia, từ Mimot đến Snuol ở các tỉnh Kampong Cham và
Kratié[7]. Ở phía Bắc, quân Việt Nam cũng kiểm soát một vùng rộng thuộc
lãnh thổ Campuchia dọc theo đường 19[8]. Ngày 23 tháng 12 năm 1978, sau
khi được tăng viện, với 80.000 quân, quân đội Việt Nam đã tiến hành
phản công trên toàn bộ mặt trận, đẩy lùi quân Khmer Đỏ. Sư đoàn 2 cùng
trung đoàn chủ lực tỉnh Tây Ninh mở cuộc tấn công nhằm đánh bật các
Trung đoàn 23 thuộc Sư đoàn 304 và Trung đoàn 13 thuộc Sư đoàn 221 của
Campuchia ra khỏi các vị trí dọc theo tỉnh lộ 13 sát biên giới. Tuy
nhiên chiến cuộc chưa chấm dứt, quân đội Việt Nam quyết định mở cuộc
tấn công phòng ngừa vào Campuchia.

Chiến dịch biên giới Tây Nam 12/1978 - 1/1979

Sau
khi đánh tan sức kháng cự của quân Khmer Đỏ, các lực lượng Việt Nam
thuộc Quân khu 5 nhanh chóng hành tiến theo đường 19, sư đoàn 309 quét
sạch tỉnh Ratanakiri, phía Bắc tỉnh Mondolkiri và tiến vào phía Bắc
tỉnh Stung Treng. Sư đoàn 307 tiến theo đường 19, dùng cầu phao vượt
sông Srepok và sông Mekong. Tới ngày 1 tháng 1 năm 1979, lực lượng Quân
khu 5 tiến dọc sông Mekong chiếm được Stung Treng.

Cùng thời
gian, Sư đoàn 5 thuộc Quân khu 5 tiến từ hướng đông, cùng Sư đoàn 303
tiến theo hướng tây bắc từ Snuol cùng đánh vào Kratié do Sư đoàn 260 và
2 trung đoàn địa phương của đặc khu 505 phòng thủ. Các sư đoàn này gặp
phải sức kháng cự quyết liệt từ phía quân Khmer Đỏ. Trong cuộc tiến
quân, hai Tiểu đoàn 1 và 2 Trung đoàn 316 Sư đoàn 303 bị tập kích bất
ngờ nên bị tiêu diệt. Trung đoàn này, cũng như Trung đoàn 33, sau một
tháng hành quân, quân số hao hụt mất một nửa[cần chú thích]. Các đơn vị
quân Khmer Đỏ tấn công Sư đoàn 303 gây nhiều tổn thất và suýt chiếm
được sở chỉ huy sư đoàn. Tuy nhiên, sau khi không chặn được quân Việt
Nam, quân Khmer Đỏ phải rút lui, và tới ngày 29 tháng 12, thành phố
Kratié rơi vào tay quân đội Việt Nam. Cùng lúc, Sư đoàn 302 tiến về
phía Tây đã chiếm được Kampong Cham. Sau đó, hai Sư đoàn 302 và 303
cùng quay lại đánh chiếm thị xã Chhlong do Sư đoàn 603 Khmer Đỏ chống
giữ. Ngày 4 tháng 1, họ chiếm được Chhlong. Kể từ lúc đó, toàn bộ lãnh
thổ Campuchia ở phía đông sông Mekong coi như bị mất.

Sáng
ngày 31 tháng 12, được pháo binh bắn yểm trợ, xe tăng và bộ binh Quân
đoàn 3 Việt Nam tiến công và nhanh chóng đánh tan 5 sư đoàn quân Khmer
Đỏ trên toàn tuyến phòng thủ dọc theo biên giới ở tỉnh Kampong Cham.
Tới cuối ngày, trừ sở chỉ huy quân Khmer Đỏ, toàn bộ các cứ điểm còn
lại thất thủ, quân Khmer Đỏ rút chạy về thị trấn Kampong Cham ở bờ tây
sông Mekong, bị quân Việt Nam truy kích ráo riết.

Không quân
Việt Nam cũng tham chiến, tấn công vào tuyến phòng thủ của Khmer Đỏ và
ném bom phá hủy một sân bay mà từ đó máy bay T-28 Khmer Đỏ xuất kích
ném bom vào các toán quân tiền phương Việt Nam. Sáng ngày 1 tháng 1 năm
1979, sau khi tập hợp lại lực lượng, Quân đoàn 3 đánh chiếm sở chỉ huy
Khmer Đỏ sau một giờ giao chiến quyết liệt. Tướng Kim Tuấn hạ lệnh cho
các đơn vị dưới quyền truy quét và tiêu diệt các lực lượng Khmer Đỏ còn
sót lại. Tới ngày 3 tháng 1, Sư đoàn 320 đã tiến tới bờ đông của bến
phà Kampong Cham bên bờ sông Mekong. Tại đây sư đoàn dừng lại, rồi dùng
2 đại đội xe bọc thép mở đường, đánh về phía nam chiếm thủ phủ tỉnh
Prey Veng.



Trong thời gian đó, ngày 28 tháng 12, ở hạ lưu đồng bằng sông Mekong,
lực lượng Khmer Đỏ thuộc Quân khu Đông Nam mở cuộc tấn công phòng ngừa
dọc biên giới. Quân Khmer Đỏ tiêu diệt một số đơn vị Quân khu 9 bảo vệ
biên giới và chiếm một vùng rộng lãnh thổ Việt Nam dọc theo kênh Vĩnh
Tế. Cuộc tấn công này làm cho tình hình Quân đoàn 2 của tướng Nguyễn
Hữu An trở nên rất khó khăn. Quân Khmer Đỏ đã chiếm được khu vực đầu
cầu mà Quân đoàn 2 và lực lượng Quân khu 9 định dùng để tiến vào
Campuchia, đồng thời giành được một chiến lũy tự nhiên cản đường tiến
của quân Việt Nam.

Sau khi nhận được sự chấp thuận từ Bộ chỉ
huy, sáng ngày 31 tháng 12, sư đoàn 4 của Quân khu 9 và Trung đoàn 9
của Sư đoàn 304 phối thuộc mở cuộc phản công. Sau 24 giờ giao tranh
kịch liệt, quân Việt Nam đã đánh lui quân Khmer Đỏ khỏi bờ tây kênh
Vĩnh Tế. Chiều ngày 1 tháng 1, được pháo binh và không quân yểm trợ, Lữ
đoàn công binh 219 thuộc Quân đoàn 2 bắc cầu phao vượt sông. Sư đoàn
304 và Lữ đoàn xe bọc thép 203 mở đường tiến vào đất Campuchia. Tới
trưa ngày 3 tháng 1, Quân đoàn 2 và Quân khu 9 đã tiêu diệt hoặc đánh
tan tất cả các lực lượng Khmer Đỏ ở hạ lưu sông Mekong dọc biên giới.
Sở chỉ huy Quân khu Tây Nam của Khmer Đỏ phải rút về Takéo.

Sau
ba ngày tấn công, tại hướng chủ yếu Tây Ninh, Quân đoàn 4 với sự yểm
trợ của không quân, trực thăng, pháo binh, hải quân, thiết giáp... quân
Việt Nam đánh bật được quân Khmer Đỏ khỏi các vị trí Năm Căn, Hoà Hội
dọc theo tỉnh lộ 13, và các đơn vị của các Sư đoàn 703, 340, 221 của
Khmer Đỏ phải rút về thành lập một tuyến phòng thủ mới tại Svay Rieng,
tập trung ở cầu Don So.

Được 15 xe tăng và xe bọc thép mở
đường, cùng với pháo 105mm, 155mm[9] bắn yểm trợ, Sư đoàn 7 của Quân
đoàn 4 mở cuộc tấn công vào quân Khmer Đỏ ở Don So. Tuy nhiên sau hai
ngày giao chiến với nhiều tổn thất, Sư đoàn 7 vẫn chưa chọc thủng được
tuyến phòng phủ của Khmer Đỏ. Tới đêm ngày 1 tháng 1, tướng Hoàng Cầm
hạ lệnh cho Sư đoàn 7 tung hết lực lượng dự bị vào trận.

Quân
Khmer Đỏ kháng cự dữ dội, nhưng sau khi bị đánh thua ở Tây Ninh, quân
Khmer Đỏ đã bị mất tinh thần, hơn nữa, do phải chấp nhận một trận đánh
quy ước với một địch thủ có hoả lực, quân số và kinh nghiệm chiến
trường trội hơn quá nhiều, nên quân Khmer Đỏ bị tan rã. Tuyến phòng thủ
Svay Rieng bị vỡ ngày 2 tháng 1 năm 1979, quân Khmer Đỏ phải rút về
Prey Veng và Neak Luong, chỉ để lại một số đơn vị đánh cầm chân Quân
đoàn 4.

Tới ngày 2 tháng 1 năm 1979, quân đội Việt Nam đánh
tan các sư đoàn chủ lực của Khmer Đỏ án ngữ các trục đường số 1, 7 và 2
ở lối vào Phnom Penh. Chiều ngày 3 tháng 1, Sư đoàn 7 chiếm được cầu
Don So và tới ngày 4 tháng 1 đã làm chủ toàn bộ vùng phía đông sông
Mekong. Tới ngày 5 tháng 1, Sư đoàn 7 tiến đến Neak Luong.

Đánh chiếm Phnom Penh

Ngày 6 tháng 1, các đơn
vị Việt Nam vượt sông Mekong qua ngả Neak Luong và bắc Kompong Cham.
Chín sư đoàn quân Việt Nam làm thành hai gọng kìm tiến vào Phnom Penh
từ phía Đông Nam và phía Bắc: Sư đoàn 7 và Sư đoàn 2 di chuyển theo
quốc lộ 1, Sư đoàn 9 tiến song song bảo vệ sườn phía nam và Sư đoàn 341
bảo vệ sườn phía bắc. Một toán đặc công nhảy dù xuống Phnom Penh để
giải cứu Hoàng thân Sihanouk, nhưng bị Khmer Đỏ phát hiện và tiêu diệt
hết, chỉ duy nhất một người sống sót.

Tại Kompong Cham, Quân
đoàn 3 của tướng Kim Tuấn cũng giao tranh quyết liệt với quân Khmer Đỏ
để vượt sông. Quân Khmer Đỏ thiết lập trận địa phòng ngự dọc bờ tây
sông Mekong với nhiều ổ súng máy, súng cối bắn trùm lên mặt sông để
ngăn thuyền chở quân Việt Nam đổ bộ. Xa hơn một chút, quân Khmer Đỏ bố
trí xe tăng, xe bọc thép, pháo 105mm, 122mm và 155mm để bắn vào quân
Việt Nam đang tập trung ở bờ đông sông Mekong. Đêm ngày 5 tháng 1, một
toán quân gồm lính trinh sát, công binh và bộ binh định vượt qua bờ
sông chiếm một đầu cầu nhỏ, nhưng quân Khmer Đỏ đánh bật họ lại. Tướng
Kim Tuấn quyết định dùng hỏa lực áp đảo bắn vào trận địa phòng thủ của
quân Khmer Đỏ, rồi cho thả khói mù, dùng thuyền chuyển quân sang bờ
tây. Mặc dù rất nhiều thuyền bị trúng đạn của quân Khmer Đỏ, Quân đoàn
3 cuối cùng cũng đã thiết lập được một đầu cầu. Một đại đôi xe lội nước
vượt sông và tỏa ra để đánh vào thị trấn; hai tiểu đoàn bộ binh cũng
vượt được sông, đến 8:30 sáng, Kampong Cham thất thủ.

Ngay
trong sáng ngày 6 tháng 1, lực lượng đột kích Phnom Penh, gồm Trung
đoàn 28 của Sư đoàn 10 và các đơn vị phối thuộc, dẫn đầu bởi 6 xe lội
nước và một số xe thiết giáp M-113 vượt sông, tổng cộng lực lượng lên
đến 120 xe quân sự. Lực lượng đột kích vừa hành quân vừa giao chiến với
các ổ phục kích của quân Khmer Đỏ, tới chiều tối đã tới bờ sông Tongle
Sap và tổ chức đánh vượt sông để tiến vào Phnom Penh[10].



Trong khi đó, ngày 6 tháng 1 năm 1979, những đơn vị đầu tiên của Sư
đoàn 7 Quân đoàn 4 được một tiểu đoàn UFNSK hỗ trợ chiếm được bờ phía
đông của bến phà Neak Luong. Quân Campuchia trong khi rút lui vội vã đã
không kịp thiết lập công sự phòng thủ. Trong đêm, cách bến phà khoảng
hai cây số về phía nam, Trung đoàn 113 cùng Trung đoàn 14 của Sư đoàn 7
được tàu đổ bộ đưa sang bên kia sông, tiến chiếm bờ phía tây của bến
phà. Ngày 7 tháng 1, toàn bộ đội hình Quân đoàn 4 tiến hành vượt sông.
Do sự tan rã nhanh chóng của lực lượng phòng thủ biên giới và sự chủ
quan của Pol Pot, quân đội Việt Nam tiến vào Phnom Penh từ Neak Luong
mà không gặp sức chống cự đáng kể nào. Trưa ngày 4 tháng 1, Quân đoàn 4
đã có thể bắt tay với Quân đoàn 3 ở ngoại ô phía bắc Phnom Pênh. Tuy
nhiên Quân đoàn 3 đã đến muộn, không kịp chặn đường Chính phủ Polpot
rút chạy khỏi Phnom Penh.

Ngày 7 tháng 1, quân Việt Nam chiếm
sân bay Kampong Chhnang và bắt được mười máy bay A-37, ba C-123K, sáu
C-47, ba Alouette III cùng một số T-28. Ngày 8 tháng 1, Hội đồng Nhân
dân Cách mạng Campuchia do Heng Somrin làm chủ tịch đã được thành lập
với sự hậu thuẫn của Việt Nam.

Ở phía Bắc, các sư đoàn của
Quân đoàn 3 cũng tiến xuống Phnom Penh, sau đó Sư đoàn 320 theo quốc lộ
4 xuống bình định các tỉnh phía nam. Các sư đoàn còn lại theo các quốc
lộ 5 và 6 tiến về hướng Tây và hướng Bắc. Họ gặp sức chống cự đáng kể
của quân Khmer Đỏ tại Battambang và Siem Reap.

Hướng nam, Sihanoukville

Tại
mặt trận phía nam, từ An Giang, quân Việt Nam bắt đầu vượt biên giới
vào ngày 3 tháng 1 năm 1979 và tấn công theo hai hướng. Hướng thứ nhất,
Sư đoàn 325 và Sư đoàn 8 tiến về phía Tây, dọc theo quốc lộ số 2. Ngày
5 tháng 1 năm 1979, trong khi lực lượng Quân khu 9 tiến đánh Takéo, sư
đoàn 325 bắt đầu hành tiến theo hướng Tây Bắc. Lực lượng Khmer Đỏ của
Quân khu Tây Nam do Ta Mok chỉ huy khét tiếng cuồng tín đã chuẩn bị
công sự phòng thủ ở Tuk Meas trên đường 16, ở khoảng giữa biên giới và
Chhuk. Phải mất hai ngày giao chiến, Sư đoàn 325 mới có thể đánh tan
tuyến phòng ngự của Khmer Đỏ và chiếm được khu vực Tuk Meas. Cùng lúc
đó tướng Nguyễn Hữu An cũng tung Sư đoàn 8 theo hướng tây để đánh chiếm
quận lỵ Kampong Trach, nằm ở giao điểm với đường quốc lộ ven biển.

Nắm
quyền chỉ huy trực tiếp trung đoàn xung kích 24, tướng Nguyễn Hữu An
dẫn trung đoàn tiến từ Tuk Meas về Chhuk. Các quân xa của Việt Nam gồm
xe tăng hạng nặng, xe tải và trọng pháo di chuyển khó khăn trên đường
đất và ruộng lúa nên đã bị quân Khmer Đỏ phục kích phá hủy một số xe và
pháo, sở chỉ huy của tướng An cũng bị tổn thất và tạm thời mất liên lạc
với các lực lượng còn ở phía sau. Tới chiều ngày 7 tháng 1, lực lượng
xung kích đã ra đến đường số 3, và trong quá trình tiến công đã đánh
tan sư đoàn quân Khmer Đỏ phòng ngự Chhuk.

Trong hai ngày 4, 5
tháng 1 năm 1979, từ đảo Phú Quốc, hai phân đội Hải quân Việt Nam gồm
một số tàu tuần tiễu loại lớn của Mỹ, hai tàu khu trục Petya của Nga,
cùng nhiều tàu chiến nhỏ chuẩn bị chuyển Lữ đoàn Hải quân 101 và 126 đổ
bộ. Hải quân cũng lập trận địa pháo 130mm ở mũi đảo Phú Quốc để yểm trợ
cho lực lượng đổ bộ.
Sẩm tối ngày 6 tháng 1, toán quân đặc công gồm
87 người bí mật đổ bộ và tấn công chiếm một trận địa pháo Khmer Đỏ bảo
vệ bờ biển, cùng lúc, pháo 130mm bắt đầu bắn phá các vị trí quân Khmer
Đỏ. Lập tức các thuyền tuần tiễu loại nhỏ của Khmer Đỏ xuất kích từ
quân cảng Ream và các bến cảng nhỏ tấn công vào Hải quân Việt Nam. Sau
một trận giao chiến trên biển, do có ưu thế về số lượng và hỏa lực, Hải
quân Việt Nam đẩy lùi hoặc đánh chìm hầu hết các tàu Khmer Đỏ, nhưng
một tàu của Việt Nam cũng bị trúng đạn, khiến nhiều thủy thủ bị thương
vong[11]. Số tàu phóng lôi Khmer Đỏ chạy thoát khỏi cuộc hải chiến và
các cuộc không kích của không quân Việt Nam, đến ngày 16 tháng 1 lại bị
Hải quân Việt Nam chặn đánh trong vịnh Thái Lan và bị tiêu diệt gần hết.


Tối
ngày 7 tháng 1, Lữ đoàn hải quân đánh bộ 126 tiến hành đổ bộ ở chân núi
Bokor, nằm ở khoảng giữa thị xã Kampot và cảng Sihanoukville. Lữ đoàn
đổ bộ được toàn bộ 3 tiểu đoàn và số xe lội nước, xe bọc thép, nhưng do
thủy triều lên cao, không có đủ chỗ triển khai đội hình, nên không đổ
bộ được số xe tải, và đến tối, 3 tiểu đoàn nữa theo dự định cũng sẽ đổ
bộ lại phải rút ra ngoài.

Theo kế hoạch, lực lượng Hải quân
đánh bộ phải triển khai một lực lượng lớn, theo vùng ven biển đánh
chiếm cùng lúc hai cây cầu quan trọng và giao điểm Veal Renh dẫn về bán
đảo Kampong Som. Tuy nhiên, một chỉ huy lực lượng lính thủy đánh bộ do
nóng vội, đã tập hợp tiểu đoàn của mình, chở trên 12 xe tăng và xe bọc
thép tiến về Sihanoukville trước khi trời sáng. Đơn vị này bị một lực
lượng lớn Khmer Đỏ vây đánh từ chiều, qua đêm đến suốt ngày hôm sau và
cuối cùng bị tiêu diệt gần như hoàn toàn. Đến đêm ngày 7 tháng 1, Hải
quân mới đổ bộ thêm được 3 tiểu đoàn của Lữ đoàn 126 và 2 tiểu đoàn của
Lữ đoàn 101 lên bãi biển, nhưng số xe tải phải đến ngày 8 tháng 1 mới
lên bờ được.

Sư đoàn 304 vốn được dùng làm dự bị để tham gia
đánh về Phnom Penh, nhưng do Quân đoàn 3 và 4 đã đánh được Phnom Penh
từ ngày 7 tháng 1, nên tướng An dùng sư đoàn này để nhanh chóng giải
cứu lực lượng lính thủy đánh bộ và đánh chiếm Sihanoukville. Dẫn đầu
bởi một đơn vị xe M-113, Trung đoàn 66 của sư đoàn, kế tiếp là Trung
đoàn 9 hành quân suốt đêm ngày 9.

Ngày 9 tháng 1, Trung đoàn
66 sau khi gặp lực lượng Hải quân đánh bộ, chuẩn bị giao chiến: không
lặp lại sai lầm của Hải quân, Trung đoàn 66 tổ chức chiếm cao điểm xung
quanh thành phố trước khi phối hợp với hải quân đánh bộ đánh vào thành
phố. Sau khi đánh tan được Sư đoàn 230 Campuchia, quân Việt Nam chiếm
được Kampot. Trung đoàn 9 không đến kịp vì một cây cầu sụp đổ khi xe
tăng dẫn đầu trung đoàn đi qua. Khi Trung đoàn 9 và Lữ đoàn xe tăng 203
đến thành phố thì Kampot đã rơi vào tay quân Việt Nam, nên lực lượng
này được đưa đi đánh quân cảng Ream. Được sự trợ lực của pháo hải quân
bắn từ bến cảng lên, cánh quân này chiếm được quân cảng Ream và hải
cảng Kampong Som. Tuy nhiên, vì không chuẩn bị kịp về tiếp liệu[cần chú
thích], quân Khmer Đỏ đã có thể phản công chiếm lại Kampong Som ngày 14
tháng 1, nhưng quân Việt Nam tái chiếm lại vào ngày hôm sau.

Hướng
thứ hai, Quân khu 9 phụ trách, tiến về phía Bắc đánh chiếm hai thị xã
Tan và Takéo. Các sư đoàn Khmer Đỏ trấn giữ quân khu Tây Nam như Sư
đoàn 2, 210, 230, 250, bị tan rã và rút lui vào rừng.

Cuối
tháng 1 năm 1979 cuộc phản công kết thúc thắng lợi. Đến ngày 17 tháng 1
thị xã cuối cùng là Ko Kong rơi vào tay quân đội Việt Nam và chính
quyền mới của Campuchia. Cho tới cuối tháng 3, quân đội Việt Nam coi
như chiếm được hết những thành phố và tỉnh lỵ quan trọng của Campuchia
và tiến sát tới biên giới Thái Lan. Tuy nhiên tàn quân Pol Pot vẫn tiếp
tục chống cự và quấy nhiễu, gây ra nhiều thương vong cho quân đội Việt
Nam đồn trú tại Campuchia.

Truy quét tàn quân Khmer Đỏ

Đánh Siem Reap và Battambang

Trên
chiến trường Campuchia, vì quân Việt Nam tiến quá nhanh chóng, nên quân
Khmer Đỏ chỉ bị tan rã chứ chưa bị tiêu diệt hẳn. Nhiều đơn vị đã tập
trung lại thành những đơn vị nhỏ, tiếp tục đánh du kích và quấy phá.

Sau
khi Quân đoàn 4 chiếm được Phnom Penh, các đơn vị của Quân đoàn 3, Quân
khu 5 và Quân khu 7 cũng vượt sông Mekong tiến chiếm và bình định lãnh
thổ phía bắc Biển Hồ và sông Tonlé Sap. Quân Khmer Đỏ đã cố gắng kháng
cự gần tỉnh Battambang nhưng cũng chỉ có thể làm chậm đà tiến quân của
Việt Nam. Họ đã phân tán thành nhiều đơn vị nhỏ tiếp tục đánh du kích.

Quân
đoàn 2 và các sư đoàn của Quân khu 9 sau khi chiếm được vùng duyên hải
cũng tiến dọc theo quốc lộ 4 về hướng Bắc. Mấy ngày sau khi Trung Quốc
tiến đánh biên giới Việt-Trung, Quân đoàn 2 rút về bảo vệ Hà Nội[cần
chú thích]. Việt Nam bắt đầu tổng động viên, một số các trung đoàn độc
lập được tăng cường lên thành cấp sư đoàn, như các trung đoàn Gia Định
1 và 2, Quyết Thắng 1 và 2, trở thành các Sư đoàn 317, 318 để gửi sang
tăng cường mặt trận Campuchia. Trách nhiệm chính trong công tác hành
quân vẫn là các đơn vị của Quân đoàn 4.

Ngày 8 tháng 1, Sư
đoàn 10 theo lệnh của tướng Kim Tuấn thực hiện cuộc hành quân chớp
nhoáng truy kích quân Khmer Đỏ. Tới ngày 9, Trung đoàn 24 đã chiếm được
Kampong Thom, Trung đoàn 26 cũng đã kiểm soát được đường 6 nối Kampong
Thom và Phnom Penh, Trung đoàn 66[12] được lệnh vượt lên trước hai đơn
vị này đánh chiếm thành phố Siem Reap ở phía tây bắc biển hồ Tongle
Sap. Dùng 36 xe tải chở quân, được xe tăng yểm trợ, trung đoàn nhanh
chóng hành quân, tiến được 100km chỉ trong vòng 2 giờ, đồng thời đánh
tan các trạm kiểm soát của Khmer Đỏ dọc đường. Trên đường đi, một đoàn
xe chở quân Khmer Đỏ cũng nhập vào đội hình trung đoàn do tưởng nhầm là
tàn quân Khmer Đỏ tháo chạy. Do trời tối, không ai phát hiện ra sự nhầm
lẫn này. Mãi đến khi hai bên nhận ra nhau thì một trận đánh khốc liệt
mới nổ ra, quân Việt Nam tiêu diệt và chiếm toàn bộ đoàn xe gồm 23 xe
tải chở quân Khmer Đỏ. Rạng sáng ngày 10, quân Việt Nam đến Siem Reap,
quân Khmer Đỏ bị bất ngờ, phải tháo chạy ra bốn phía. Tới khi trời tối
thì Trung đoàn 24 thuộc Sư đoàn 10 và Sư đoàn 5 của Quân khu 7 cũng đã
tới nơi.

Ngày hôm sau, Trung đoàn 24 lại hành quân 100km nữa
đánh chiếm thị xã Sisophon nằm cách biên giới Thái Lan 50km. Ngày 12
tháng 1, (sau khi trao lại thị xã cho lực lượng Quân khu 5) trung đoàn
24 một tiểu đoàn của Trung đoàn 66 cùng một đại đội xe M-113, pháo
phòng không và trọng pháo theo theo đường 5 phía nam Sisophon đánh vào
các lực lượng Khmer Đỏ đang tập trung về Battambang và chiếm thành phố
ngay trong ngày hôm đó.

Ngày 13 tháng 3 năm 1979, tướng Kim
Tuấn di chuyển Bộ chỉ huy Quân đoàn 3 đến Battambang để trực tiếp chỉ
huy chiến dịch truy quét tàn quân Pol Pot tập trung ở vùng tây nam gần
biên giới Thái Lan. Ba ngày sau, ông rời Battambang để đi Siem Reap,
trên đường đi khoảng 40km về hướng bắc Battambang, đoàn xe của ông bị
một lực lượng lớn Khmer Đỏ phục kích. Phần lớn đoàn xe bị phá hủy,
tướng Kim Tuấn bị tử thương và mất ngày hôm sau, ngày 17 tháng 3. Ông
là sỹ quan cao cấp nhất của Quân đội Nhân dân Việt Nam hy sinh khi tham
chiến ở Campuchia. Ba tháng sau, tháng 6 năm 1979, Quân đoàn 3 của ông
rời Campuchia để tham gia phòng thủ biên giới phía bắc với Trung Quốc.


Khu vực Tây Nam

Trận đánh quan trọng đầu
tiên trong chiến dịch bình định diễn ra tại Kampong Speu, nằm trên quốc
lộ 4 nối hải cảng Kampong Som với Phnom Penh, cách Phnom Penh khoảng 50
km. Thị xã này, sau khi quân Khmer Đỏ di tản vội vã, do Trung đoàn 10
thuộc Sư đoàn 339 Việt Nam chiếm đóng. Nhưng ít ngày sau, các lực lượng
còn lại của các Sư đoàn 703, 340, 221 từ tuyến phòng thủ Svay Rieng
chạy về đã tập trung lại và dự định tái chiếm thị xã. Được tin, Bộ tư
lệnh Quân đoàn 4 điều động Sư đoàn 341 đến tăng cường. Trận đánh bắt
đầu ngày 21 tháng 1 năm 1979 đến ngày 7 tháng 2 mới kết thúc. Dù bị tổn
thất nặng, quân Việt Nam vẫn giữ được Kampong Speu, các lực lượng của 3
sư đoàn Campuchia bị tan rã, chỉ còn là những nhóm nhỏ hoặc tiếp tục
đánh du kích, hoặc rút về biên giới Thái Lan.

Giữ vững được
Kampong Speu, bảo đảm được giao thông trên quốc lộ 4, quân Việt Nam
tiến đánh căn cứ Amleng, nơi mà bộ chỉ huy quân sự của Pol Pot từ Phnom
Penh rút về trú đóng. Căn cứ này nằm trong một vùng rừng núi hiểm trở,
cách Phnom Penh khoảng 100 km về phía tây nam. Lực lượng tấn công gồm
Sư đoàn 2, Sư đoàn 7, Sư đoàn 9, Sư đoàn 341 của Quân đoàn 4, được tăng
cường thêm Sư đoàn 5 của Quân khu 7. Vì lực lượng tấn công quá hùng
hậu, quân Khmer Đỏ rút lui, bỏ lại căn cứ Amleng, nhưng họ tìm đủ cách
để gây khó khăn và tổn thất cho quân Việt Nam khi họ rút lui khỏi căn
cứ bằng đủ mọi cách như phục kích, bắn tỉa, gài mìn, đốt rừng...

Chiếm
xong được Amleng, quân Việt Nam mở chiến dịch đánh chiếm thị xã Leach.
Leach là một thị xã nhỏ nằm gần quốc lộ số 5 là con đường từ Phnom Penh
đi Battambang, cách biên giới Thái Lan khoảng 80 km. Trước ngày 7 tháng
1, Leach được Khmer Đỏ sử dụng làm căn cứ tiếp liệu. Sau khi Phnom Penh
thất thủ, khi quân Việt Nam chưa có đủ thì giờ để chiếm đóng hết các vị
trí, Khmer Đỏ dự định biến Leach thành một căn cứ phản công. Một phần
lớn những lực lượng còn lại được tập trung tại đây. Tuy quân số gồm
nhiều sư đoàn (104, 210, 260, 264, 460, 502), nhưng trên thực tế, mỗi
sư đoàn chỉ còn chưa tới một ngàn quân. Lực lượng phòng thủ cũng có vài
khẩu pháo 105 ly và vài xe thiết giáp.

Để tấn công Leach, quân
Việt Nam đã sử dụng một lực lượng lớn và tấn công làm bốn hướng. Hướng
thứ nhất, do Sư đoàn 341 thay thế Sư đoàn 330 đã bị hao hụt quân số quá
nhiều khi giải toả quốc lộ số 5, đánh chiếm thị xã Pursat để từ đó đánh
vào mặt bắc của Leach. Hướng thứ hai do Sư đoàn 9 từ căn cứ Amleng mới
chiếm được đánh vào phía đông. Hướng thứ ba do Quân khu 9 phụ trách
được tàu đổ bộ chở đến tỉnh Kokong, rồi từ đó, tấn công mặt nam. Hướng
thứ tư, do Sư đoàn 31, Quân đoàn 3, từ biên giới Thái Lan theo tỉnh lộ
56 đánh ngược về mặt tây của Leach.

Vì đây là một trận quyết
định, nên trận đánh đã kéo dài trên một tháng. Tất cả các sư đoàn tham
chiến đều bị tổn thất nặng. Cuối cùng, vì hoả lực thua kém, bệnh tật,
bị hao hụt lực lượng mà không được bổ sung nên căn cứ Leach của Khmer
Đỏ bị Sư đoàn 9 chiếm được ngày 29 tháng 4 năm 1979. Trận đánh tại căn
cứ Leach là trận đánh có quy mô lớn cuối cùng trên đất Campuchia. Sau
khi Leach bị mất, các đơn vị còn lại của Khmer Đỏ rút về các mật khu ở
Pailin và Taxang sát biên giới Thái Lan. Một số khác phân tán thành
những đơn vị nhỏ tiếp tục đánh du kích.

Các đơn vị của Việt
Nam bắt đầu phân nhiệm để hành quân bình định. Nhiều sư đoàn thiện
chiến đã bị hao hụt nặng được rút về nước. Những sư đoàn tân lập được
gửi qua tăng cường hay thay thế. Phía Việt Nam cho biết, tới cuối tháng
1 năm 1979, quân Việt Nam đã có tới 8.000 thương vong. Về phía quân
Khmer Đỏ dù bị thiệt hại nặng vẫn còn khoảng 30.000 quân có còn khả
năng quấy phá, phục kích, gây mất ổn định khiến Việt Nam phải duy trì
một lực lượng quân sự lớn tại Campuchia.

Thành lập chính quyền mới

Ngày 5 tháng 1 năm
1979, 66 đại biểu Campuchia được triệu tập họp ở Mimot để bàn về việc
thành lập một đảng cộng sản Campuchia mới. Đảng này lấy lại tên Đảng
Nhân dân Cách mạng có từ thời 1951. Pen Sovan, một cán bộ Campuchia tập
kết về Hà Nội năm 1954, đang mang quân hàm thiếu tá trong quân đội Việt
Nam[cần chú thích], được đề cử giữ chức chủ tịch đảng. Những Uỷ viên
thường vụ của đảng gồm Hun Sen, Bou Thang, Chan Kiri, Heng Samrin và
Chia Soth.

Ngày 8 tháng 1 năm 1979, đài phát thanh Phnom Penh
loan báo Phnom Penh đã được giải phóng bởi những lực lượng cách mạng và
nhân dân Campuchia. Một Hội đồng cách mạng được thành lập do Heng
Samrin làm chủ tịch. Khoảng mười ngày sau, hội đồng này ký một hiệp ước
với Việt Nam, hợp thức hoá sự hiện diện của quân đội Việt Nam trên đất
Campuchia.

Tới mùa xuân 1981, hiến pháp mới của Campuchia được
thông qua, sau đó là cuộc bầu cử toàn quốc để chọn ra 117 đại biểu quốc
hội. Hun Sen được bầu làm Bộ trưởng Ngoại giao, Heng Samrin làm Chủ
tịch nước. Ba sư đoàn mới được thành lập và đặt dưới Bộ Quốc phòng,
nhưng an ninh vẫn được duy trì chủ yếu dựa vào sự hiện diện của 180.000
quân Việt Nam mà lực lượng chủ chốt là Quân đoàn 4 do tướng Lê Đức Anh
chỉ huy[13]. Tuy vậy, chính quyền này chỉ được một số nước cộng sản
công nhận. Các nước phương Tây, Trung Quốc và khối ASEAN tiếp tục công
nhận chính phủ của Pol Pot.

Căng thẳng biên giới với Thái Lan

Campuchia
bị mất, Thái Lan trở nên một địa bàn chiến lược quan trọng để Trung
Quốc có thể giúp đỡ cho Khmer Đỏ tiếp tục cuộc chiến. Sau khi họp xong
với Ieng Sary, Đặng Tiểu Bình bí mật cử Gừng Giao, Uỷ viên Bộ Chính
trị, cùng Thứ trưởng ngoại giao Hàn Niệm Long sang Bangkok hội đàm với
Thủ tướng Thái Kriangsak Chomanan tại căn cứ không quân Utapao. Sau khi
Việt Nam liên minh với Liên Xô và tấn công Campuchia, Thái Lan không
còn giữ thái độ trung lập nữa, Kriangsak đồng ý để Trung Quốc dùng lãnh
thổ Thái lan tiếp tế cho Khmer Đỏ.



Sau những năm 1980, quân Việt Nam lấy lý do tiếp tục tiến hành truy
kích tàn quân Khmer Đỏ trên biên giới với Thái Lan đã có lúc vượt qua
biên giới và đụng độ với một số đơn vị quân đội Thái Lan. Thái Lan
tuyên bố quân đội Việt Nam xâm phạm biên giới và ngang nhiên tấn công
các đơn vị biên phòng Thái. Để trả đũa, không quân Thái Lan oanh tạc
các vị trí của Việt Nam và dùng pháo binh hạng nặng bắn phá các vị trí
của quân Việt Nam. Có ít nhất 7 máy bay Thái và một chiếc An-26 của
Việt Nam bị bắn hạ. Kể từ đó quan hệ Việt-Thái luôn ở trong thế đối đầu
chỉ đến khi Việt Nam chính thức gia nhập Hiệp hội các quốc gia Đông Nam
Á mới chuyển từ đối đầu sang đối thoại với Thái Lan.

Chú thích
1.
Trong khoảng thời gian 1975 - 1977 Trung Quốc đã viện trợ cho Pol Polt
2 tàu chiến tốc độ cao tải trọng 800 tấn, 4 tàu tuần tiễu, 200 xe tăng,
300 xe bọc thép, 300 pháo, 6 máy bay tiêm kích, 2 máy bay ném bom, 1300
xe vận tải và 30.000 tấn đạn dược các loại. Ben Kiernan, trang 132, 133
2. Dân số Việt Nam khi đó chừng 54, 55 triệu người
3. Nayan Chanda, trang 251
4. Có tài liệu cho rằng sư đoàn này đang làm nghĩa vụ quốc tế tại Lào nên không thể tham gia chiến dịch được
5. Tùy biên chế các nước, một phân đội bay thường gồm 12-16 máy bay
6. Nayan Chanda, trang 342
7. "Sư đoàn 303, Đoàn Phước Long", trang 134, 137, Nayan Chanda, trang 339
8. Nguyễn Văn Hồng, trang 35, 47, 62
9. Vũ khí Mỹ để lại sau chiến tranh Việt Nam
10. Binh đoàn Tây Nguyên, trang 128-136; Sư đoàn 10, trang 195-201; Quân đoàn 3, 11. Lịch sử Lữ đoàn phòng không 234, trang 286
12. Lịch sử Hải quân Nhân dân Việt Nam, trang 322–26.
13. Đây chính là Trung đoàn 66 đánh trận Iadrang nổi tiếng trong Chiến tranh Việt Nam
14. Nayan Chanda, trang 373

(nguồn internet)

đâm chém, oánh nhau kinh người